Werkt acupunctuur?

Werkt acupunctuur of werkt het niet? Discussies over dit onderwerp (zie bijvoorbeeld het lemma "acupunctuur" in de Nederlandse Wikipedia) lopen doorgaans uit op welles-nietes. En dan gaat het ook meestal over de vraag of acupunctuur (statistisch gezien, bij een bepaalde klacht, altijd) beter werkt dan niks doen of iets anders doen. Gaap. Dat mensen zich (mede) door dat gedoe met die naaldjes beter gaan voelen zie ik en ziet u dagelijks in de praktijk. En ik heb om eerlijk te zijn voldoende vertrouwen in mijn eigen waarneming en die van mijn patienten om daarin te geloven (ja, antikwakzalver, u leest het goed, een open doel, u hoeft alleen nog maar in te koppen...). Voor de dagelijkse praktijk van ons acupuncturisten lijkt me de vraag: "waarom werkt acupunctuur soms wel en soms niet?" een stuk relevanter.

De invloed van de acupuncturist

Ik blijk bepaald niet de eerste die zich met die vraag heeft beziggehouden. In de Su Wenzijn maar liefst drie hoofdstukken (76 t/m 78) aan deze kwestie gewijd. De nieuwe Nederlandse vertaling van Guus Martens geeft de humor die er in die tekst zit mooi weer.

Lei Gong: "Sommige behandelingen zijn succesvol, maar andere niet. Leg me alsjeblieft de reden daarvan uit." Huang Di: "Je bent dan wel in jaren gevorderd, maar waarom is de geneeskunde die je je hebt eigen gemaakt, zo oppervlakkig gebleven? (...) Waarom antwoord je me met woorden als 'zwakte van lever, nier en milt' uit de eerste en laatste delen van 'Over meridianen'?" 
En 2 pagina's verder: "Je foutieve diagnose lijkt op die van mij. Ik dacht immers dat je alles had begrepen en ik liet na je te herinneren aan de fundamentele richtlijnen om analogie en diagnose op een ontspannen wijze te beoefenen." (...)

Lei Gong: "Toen ik medisch onderricht ontving, hoorde ik alleen maar dat een behandeling algehele genezing teweegbrengt, maar in de praktijk mislukte dat vaak. Ik zou van jou daarvan de reden willen horen." Huang Di: "Dat komt omdat je nog jong bent en je verstand nog niet ten volle is gerijpt. Je hebt wel verschillende theorieën in je hoofd, maar je kunt onder het leren niet je aandacht concentreren. (...) Of je neemt klakkeloos de resultaten van je voorgangers over en beschouwt die als je eigen vaardigheid door er zelf een naam aan te geven, de naald kritiekloos te gebruiken met als gevolg dat jezelf in verwarring raakt."

Zo gaat het nog even door. Kern van deze tekst, die nog eens even stevig inpepert welke aspecten er allemaal belangrijk zijn voor een juiste diagnose en behandeling, is toch wel het idee dat je als behandelaar gewoon erg goed moet worden in acupunctuur, en dan niet alleen in technische zin, maar ook wat betreft kalmte van geest en wat betreft willen weten van de omstandigheden van de patiënt en van diens aandoening. En dat is een waarheid die niet vaak genoeg herhaald kan worden. Ik weet zeker dat er veel acupuncturisten zijn die de vaak moeizame leerweg tot het worden van een goede acupuncturist volgen en blijven volgen. Ik vermoed echter ook dat er veel acupuncturisten zijn die zich aan één en waarschijnlijk meerdere van de vele door Huang Di genoemde fouten bezondigen, of die de acupunctuur eigenlijk vaarwel hebben gezegd en meer zijn gaan vertrouwen op apparaten, op receptbehandelingen of op wat 'deskundigen' zeggen dat bij (aandoening X of 'patroon' Y) de juiste behandeling is. Blindstaren en verkokering zeg maar.

De invloed van de patiënt

Oké, gesteld dat je als acupuncturist er zo één bent die in jarenlange studie, oefening, met vallen en opstaan, een goede acupuncturist is geworden die "al wat binnen het menselijke verandert onderscheidt, waardoor hij op de juiste wijze (...) diagnose en behandeling kan hanteren". In dat geval, stelt de Su Wen, bega je je hele leven geen medische missers meer. Oeps. Want betekent dat dan ook dat ik ooit iedereen zal kunnen helpen (zoals een grootheidswaanzinnige ongeveer-collega ooit eens in een tijdschrift beweerde, en als je na tien keer niet opgeknapt was behandelde hij je verder gratis)?

Nog maar eens goed lezen. Bijna overheen gelezen, maar het staat er toch echt, in hoofdstuk 77:

Wat zijn de drie niveau's? Zijn het Jing, Qi en Shen? Ik vermoed dat de vertaling ons hier een beetje in de steek laat. In elk geval wordt hier als één van de niveau's de invloed van geestelijke factoren aangeduid die niet onderschat mag worden. Een fascinerende zin vind ik ook: "... maar voegt hij zich naar de wens van de zieke ...". Het is nogal eens voorgekomen dat ik om wat voor reden dan ook mijn onderscheidend vermogen tijdelijk buiten werking zette en hatsikidee op lichaamsniveau ging behandelen (qua intentie, bedoel ik dan), omdat de patiënt expliciet of impliciet aangaf geen zin te hebben in 'psychologisch gedoe'. Soms is dat ook voor mij trouwens een stuk veiliger. Hard is dan het ontwaken! Want vroeg of laat valt er niet aan te ontkomen: als de Shen is aangetast, zul je op Shen-niveau moeten behandelen. Wie bij het prikken geen rekening houdt met de inworteling van de Shen kan prikken wat hij of zij wil, maar er gebeurt geen fluit (vrij naar Ling Shu hoofdstuk 8, Ben Shen). Als er íets is wat ik heb moeten leren (en nog aan het leren ben, merk ik soms) is het wel om mijn eigen inschatting serieus te nemen dat er (ook) op Shen-niveau werk aan de winkel is. Oók als de patiënt bij hoog en bij laag van mij verlangt dat ik alleen even die (noem maar op welke klacht) behandel, op lichamelijk niveau natuurlijk en zonder dat er verder iets hoeft te veranderen.

Hoe behandel je dan de Shen? Ik geloof eerlijk gezegd niet dat je de Shen automatisch meebehandelt als je een mooie Zang Fu- of meridiaandiagnose stelt ("je antwoordt me met termen als zwakte van Lever, Nier of Milt..."). Het is niet uitgesloten dat de Shen profiteert van een goede behandeling, maar vaak lijkt me dat ondanks, niet dankzij de inspanning van de therapeut te gebeuren.

Onderscheiden van al wat in het menselijke gebeurt

Er staat: "... die al wat in het menselijke gebeurt onderscheidt."
Hoe onderscheid je al wat in het menselijke gebeurt? In hun onovertroffen vertaling en commentaar bij Ling Shu 8 ("Rooted in Spirit") komen Larre en Rochat de la Vallée steeds terug op de Stilte of Rust van het Hart als noodzakelijke kwaliteit. Durven zien wat er is, maar ook de vaardigheden aanleren die nodig zijn om te zien wat er is. Dat betekent vermoedelijk: aandacht geven aan de Shen, om te beginnen je eigen Shen of innerlijke wereld. Tegenwoordig heet dat "mindfulness", vroeger misschien tijd en aandacht voor gebed of meditatie. En bovenal: willen weten zonder oordeel. Ook om serieus te nemen dat iemand (op dit moment of misschien wel zijn verdere leven) in de waan wil blijven dat je op lichamelijk niveau kunt behandelen wat wordt onderhouden op Shen-niveau, op het niveau van geluk of ongeluk, van aanzien vroeger en geringe positie nu.

Heel vroeger dacht ik dat iedereen bereid was om op welk niveau dan ook te gaan kijken. Jeugdige naïviteit, zou Huang Di vermoedelijk zeggen. Later, toen ik wat dat betreft mijn neus regelmatig had gestoten begon ik te denken dat nauwelijks iemand bereid was om op innerlijk niveau te kijken. Nu begin ik te beseffen dat ik, juist door mijn eigen innerlijke werk, mensen kan uitnodigen om te gaan doen wat ze oorspronkelijk misschien niet voor mogelijk hielden: heler worden, wonden helen, meer worden zoals ze bedoeld zijn. Of mensen die uitnodiging aannemen, die beslissing kan ik niet nemen. Maar het scheelt een hoop als ik de niveaus in ieder geval weet te onderscheiden en te benoemen. Er blijken genoeg mensen te zijn die daartoe bereid zijn. Dat is hoopvol, vind ik.

Koos van Kooten
februari 2007