Placebo-effect

Een belangrijke troef van rabiate tegenstanders van 'kwakzalvers' en (smalend uitgesproken...) 'alternatieve geneeswijzen' is het befaamde 'placebo-effect'. In deze column wil ik het niet hebben over het feit dat de meeste argumenten van 'skeptici' en 'wetenschappers' alleen gebruikt lijken te worden omdat zij niet in staat zijn te accepteren dat er meerdere zienswijzen naast elkaar mogelijk zijn, die mogelijk ook een andere wijze van onderzoek vereisen. Ik vermoed dat hun rigide wereldbeeld dan teveel op losse schroeven zou komen te staan. Maar daarover dus niet. Nee: ik wil een lans breken voor het:

Placebo-effect

Het 'placebo-effect' is fascinerend. Wie een paar uur wil smullen zou Meaning, medicine and the 'placebo-effect' van Daniel Moerman (een amerikaans medisch antropoloog en ethnobioloog) moeten lezen. Algemeen bekend is natuurlijk dat grote pillen beter werken dan kleine, maar dat héél kleine pilletjes het allerbeste werken. Ook werken pillen waarvoor wordt geadverteerd beter dan naamloze pillen. Maar het wordt pas echt fascinerend wanneer blijkt dat een injectie met een ('niet werkzame') zoutoplossing een uitstekende pijnstiller is wanneer de tandarts weet dat het fentanyl, een heel krachtige pijnstiller, zou kunnen zijn, maar niets doet wanneer de tandarts weet dat het geen fentanyl zou kunnen zijn.

Betekenis-effect

Daniel Moerman (van dat geweldige boek) stelt voor om de term 'placebo-effect' te vervangen door 'betekenis-effect'. Want 'betekenis' lijkt iets in mensen aan te spreken dat je zelf-genezend vermogen kunt noemen. Blauwe slaaptabletten werken prima bij Italiaanse vrouwen, maar niet bij Italiaanse mannen! Mogelijke verklaring: Italiaanse vrouwen associeren blauw met de Maagd Maria, Italiaanse mannen denken aan de 'Azzurri', het nationale voetbalelftal... Een blauwe potentie-pil zou het bij hen wellicht juist uitstekend doen.

opmerking 2010: laatst hoorde ik dat Viagra inderdaad blauw is (vooruiziende blik, grinnik). 

In het boek staat een leuke anekdote over twee acupuncturisten die het goed met elkaar konden vinden, totdat ze van elkaar ontdekten dat de één een 'diepe naaldtechniek' gebruikte, en de ander een 'oppervlakkige'. Toen beschuldigden ze elkaar wederzijds van 'uitsluitend placebo-effect'. Deze acupuncturisten waren beiden duidelijk overtuigd van de juistheid van hun eigen methode. Een belangrijke voorwaarde om aan de patiënt te laten weten: dit werkt absoluut.

Ik maak hier ook gebruik van. Dus bij een Qi-tonifiërende kruidenformule vertel ik dat er meerdere tonics in zitten, en dat die elkaar versterken ("1+1=5", zeg ik dan). En dat je de kruiden beter niet kunt nemen 's avonds na 7 uur, omdat je er dan minder goed van slaapt. Als ik Lieque (LU 7) prik vertel ik (als dat belangrijk lijkt) dat het je in contact kan brengen met de ervaringen van je lijf, of dat het kan zijn dat er verdriet loskomt of dat het maakt dat de hoest minder wordt. Allemaal echt waar, maar het helpt dat ik het er op het juiste moment bij vertel, dan wordt het nog waarder.

Betekenis ervaren bevordert vitaliteit

Denk niet dat dit alleen maar grappig en onderhoudend of een leuke truc is. Losgekoppeld van pillen, injecties of acupunctuur blijkt het ervaren van betekenis het verschil uit te kunnen maken tussen frequent doktersbezoek en laag welbevinden aan de ene kant en zelden doktersbezoek en hoog welbevinden anderzijds. Studenten die aan het begin van hun studie één keer de opdracht kregen om te schrijven over een ingrijpende gebeurtenis voelden zich ook een jaar na dato veel gezonder dan hun studiegenoten die de opdracht hadden gekregen te beschrijven wat ze die ochtend allemaal hadden gedaan. Betekenis lijkt dus te maken te hebben met zingeving en levensthema's.

Als ik zelf betekenis ervaar in wat ik doe, straalt dat af op mijn 'patiënten'. Als ik er zelf niet meer in geloof, ook. Niets zo ontmoedigend als een uitgebluste dokter, een gedesillusioneerde priester of een toneelspelende sjamaan. Daar ga je niet naartoe, toch? Aan mij de uitdaging om steeds opnieuw contact te maken met betekenis, mijn betekenis, en misschien wel de betekenis. Zo kan ik mogelijk anderen uitnodigen dat ook te doen. De uitgangspunten van Chinese Geneeswijzen helpen mij daarbij, mits getoetst aan mijn eigen ervaring en die van de 'patiënt'.

Koos van Kooten
april 2004

Kleine toevoeging (in 2006), omdat het zo'n leuk citaat is (uit "Harry Potter en de Halfbloed Prins"). Ron Wemel heeft een keer een fantastische Zwerkbalwedstrijd gespeeld toen hij dacht dat Harry Potter een geluksdrank door zijn drinken had gemengd. Harry heeft nu zelf voor een lastige opdracht een flinke dosis geluk nodig.

"En Harry, ga je die Felix Fortunatus nog gebruiken of hoe zit het?" vroeg Ron.
"Ja, misschien is dat het beste," zei Harry. "Al denk ik niet dat ik alles nodig heb. Ik hoef geen twaalf uur lang geluk te hebben, het kan moeilijk de hele nacht duren... Nee, ik neem gewoon één slokje. Twee of drie uur moet genoeg zijn."
"Je voelt je echt fantastisch als je het ingenomen hebt," zei Ron. "Alsof er helemaal niets fout kan gaan."
"Waar heb je het over?" lachte Hermelien. "Jij hebt het nooit ingenomen!"
"Nee, maar ik dacht van wel," zei Ron, op de toon van iemand die iets overduidelijks uitlegt. "Ik bedoel, het komt op hetzelfde neer."