Pijn

In de laatste paar nummers van de Huang Ti staan steeds artikelen in de trant van "Acupunctuur beste behandeling bij tenniselleboog" en "Acupunctuur werkt prima bij migraine". Mooie aanleiding om eens naar PIJN te kijken.

Theorieën en verhalen van pijn

Het artikel over tenniselleboog is een mooie illustratie voor het door elkaar lopen van verschillende theorieën. Want natuurlijk behandelt de acupuncturist volgens acupunctuurprincipes (doet hij dat?), maar om te bewijzen dat dit ook echt werkt worden er allerlei hersengebieden bijgehaald die uitsluitend oplichten op een hersenscan wanneer Hegu (Dikke Darm 4, LI 4) wordt geprikt en niet wanneer punten daar in de buurt worden geprikt. Natuurlijk zijn dit hersengebieden die iets met pijnperceptie te maken hebben, want anders hebben we niet bewezen dat acupunctuur echt werkt.

Ander verhaal. Man, 66 jaar, recidief trigeminusneuralgie (ernstige aangezichtspijn die terug komt na behandeling), opgenomen voor operatieve behandeling van de pijn, wat tien jaar eerder de pijn beëindigde (dit verhaal staat in "Pijn, een teer punt" van de hand van dr. W. Metz, verschenen in 1975). Patiënt kan niet meer eten of praten van de pijn. Bij preoperatief onderzoek worden in de long afwijkingen gevonden waardoor de operatie moet worden uitgesteld. De schrijver / onderzoeker gaat in 'gesprek' met patiënt en diens vrouw en langzaam wordt duidelijk dat zowel de eerste als de tweede aanval van heftige pijn zijn begonnen in een periode waarin patiënt vanwege ongewenst gedrag door zijn vrouw en gezin werd buitengesloten. De onderzoeker suggereert dat zijn vrouw mogelijk bereid is om het door haar ingezette isolement te doorbreken. In eerste instantie via een schoolbordje en krijtjes en later pratend gaat zij opnieuw met hem in contact. De pijn is binnen tien dagen verdwenen en patiënt overlijdt enkele maanden later aan de aandoening die tot uitstel van de operatie had geleid, waardig, te midden van zijn familie.

Zelf ben ik eens iemand tegengekomen die 'rsi' op de Hartmeridiaan ontwikkelde, bij navraag bleek dat te zijn geweest nadat haar partner had gezegd, haar minder te zullen missen dan de kinderen, mocht ze ooit wegvallen. Nadat ze de pijn die haar dit deed ook echt had toegelaten was de pijn verdwenen. De Hartmeridiaan heb ik niet aangeraakt (behalve misschien door te vragen welke pijn ze in haar hart had).

Overmacht van het lichaam of onmacht van de mens?

In het genoemde boek stelt Metz dat er een belangrijk onderscheid is tussen 'het lichaam als voorwerp (object)' en het 'subjectief beleefde lichaam'. In het dagelijks leven wordt dit onderscheid doorgaans niet gemaakt, maar wanneer er pijn optreedt heeft "het subject zijn 'natuurlijke' gezag over het lichaam verloren: het laat zich zijn rol door het lichaam dicteren." Hiermee doelt de schrijver op de verschillende rollen die 'pijnlijders' kiezen: passief overgeleverd of actief bestrijdend, maar altijd in reactie op de pijn. "De allesbeheersende vraag luidt tenslotte: Waardoor verliest het subject zijn 'natuurlijk' gezag over het lichaam. Verliest het die door overmacht van het lichaam of door eigen onmacht? De pijntheorie stelt de overmacht van het lichaam aansprakelijk, de observatie de desintegratie en onmacht van het subject." 

Hij kiest dus duidelijk partij voor de tweede mogelijkheid (de desintegratie van het subject). In plaats van op de wereld en zijn relaties richt de pijnlijder zich overwegend en in negatieve zin op zijn lichaam. Wel erkent Metz dat het mogelijk is om in een aantal gevallen in het mechanisme van de pijngeleiding zodanig in te grijpen dat de pijn verdwijnt. "Maar die therapie heft de desintegratie van het bestaan niet op. Zij stabiliseert het bestaan op een lager niveau en maakt de desintegratie symptoomloos."

Meer in relatie met de realiteit

Er zijn variaties op deze zienswijze mogelijk. Mijns inziens is er niet primair een probleem in de relatie met de buitenwereld, maar primair in de relatie met de eigen binnenwereld en daarmee ook in relatie met de buitenwereld. Maar los daarvan is ook mijn ervaring dat pijn vaak pas verdwijnt wanneer iemand meer in contact komt met de realiteit, of dit nu binnen- of buitenwereld is. Pijn lijkt te fungeren als overlevingsmechanisme dat overbodig wordt als iemand meer gaat leven in plaats van overleven. En ja, soms kan acupunctuur of kunnen kruiden (en vast nog wel andere therapieën) daarbij helpen. Uiteindelijk is het iemand zelf die die keus maakt. En dan kan het goed zijn als je hem of haar niet vanaf het begin met de één of andere mechanistische of Chinese pijntheorie afsnijdt van zijn of haar eigen ervaring - en daarmee de "desintegratie" bevordert.

Koos van Kooten
december 2004