Overtuigingen moeten het ontgelden

Drie jaar geleden begon ik onder de titel "Zeker weten?" aan een serie colums in de Huang Ti. In de eerste column schreef ik dat ik me dingen wilde afvragen. De titel wees er daarbij natuurlijk op, dat ik me vooral wilde afvragen of sommige dingen waarvan 'wij acupuncturisten' - of veel acupuncturisten - aannemen dat ze zo zijn wel kloppen. Net als andere mensen hebben we zo onze overtuigingen, stokpaardjes, blinde vlekken, en mijn idee was dat daardoor onze blik zo af en toe wat verduisterd wordt.
Het schrijven van om het even welk stuk is een creatieve bezigheid, en ik wist zelf ook niet welke overtuigingen, stokpaardjes en blinde vlekken ik tegen zou komen. Tijd voor een (beslist onvolledige) terugblik.

Overtuigingen

Wetenschappelijk aan te tonen

Een overtuiging die het regelmatig moet ontgelden is: "de werking van acupunctuur is wetenschappelijk aan te tonen". Wat is dat eigenlijk, de werking van acupunctuur?! Meestal hebben we het dan over klachtvermindering. Daar krijgen we het nog over. Wat is dat eigenlijk: wetenschappelijk?! Wij menen dat te weten, en beginnen als het ware te kwijlen als acupunctuur de beste behandeling voor tenniselleboog blijkt te zijn. Voor het gemak vergeten we dan maar even dat we misschien wel een meetinstrument gebruiken dat voor het beantwoorden van sommige vragen heel geschikt is, maar buitengewoon ongeschikt voor het onderzoeken van levende, dynamische systemen (en dat de mens en zijn omgeving zo'n systeem vormen was toch één van de uitgangspunten van Chinese geneeswijzen?).

Als de klachten maar weg zijn

Volgende: "Een behandeling is succesvol als de klachten weg zijn". ??!! Mijn patiënten zijn daar over het algemeen ook tevreden over, maar vertellen dat acupunctuur ook heel andere dingen doet. Hun kwaliteit van leven neemt toe, en zij definiëren dat doorgaans niet als afwezigheid of vermindering van klachten. Vaak gaan ze zich eerst beter voelen en verdwijnen later de klachten pas. Mijn idee is, dat de klachten als het ware overbodig worden. Maar goed, mijn overtuigingen komen misschien later nog.

Acupunctuur pakt de oorzaak aan

En dan: "Acupuncturisten pakken de oorzaak van de klachten aan". De wat?! Daar heb je zo'n woord waarbij meteen mijn wenkbrauwen een centimeter of twee naar boven verschuiven. Is Vocht-Hitte de echte oorzaak van mijn diarrhee (ik noem maar een willekeurig voorbeeld)? En is dat een echtere oorzaak dan een salmonellavergiftiging? En waarom krijg ik het wel en mijn kennis die hetzelfde heeft gegeten niet? O, er is een diepere oorzaak: ik heb een zwakkere Milt-Qi, of ik hád al wat Vocht en Hitte in mijn lijf (postviraal en behandeld met antibiotica, denk ik). Mooie blokdiagrammen kun je op die manier maken. Wat mij betreft kunnen ze meteen de Vocht-Hitte of salmonella achterna. O, help, nou weet ik niet meer wat er aan de hand is. Meestal (meestal...) blijkt dat vervolgens erg mee te vallen. Sterker nog, als je de blokdiagrammen, categorieën achter je laat kon je wel eens ontdekken dat je meer wist dan je dacht. Wat is er mis met het denken in oorzaken? Dat je je blik vernauwt tot op zijn hoogst een stuk of tien oorzaak - gevolgparen of -ketens. De rest van de werkelijkheid blijft zo buiten schot. Wel zo rustig, dat wel. De 'tienduizend dingen' schijnen echter heel anders dan via oorzaken en gevolgen met elkaar in relatie te staan. Levende systemen, inderdaad.

Acupunctuur is een fantastische behandelmethode

"Acupunctuur is een fantastische behandelmethode". Helemaal mee eens, ik zou niet anders willen doen. En ik ben voortdurend bezig om een technisch betere acupuncturist te worden. En ik geloof zelfs dat ik daardoor sommige mensen beter kan helpen dan ik dat vroeger kon. Dat wíl ik natuurlijk ook graag geloven. Je geeft die paar honderd tot paar duizend euro per jaar aan cursussen, reiskosten en boeken toch niet voor niets uit? Maar wat is eigenlijk, los van de techniek, een goede acupuncturist? Kijk, volgens anti-kwak-mensen is wat wij doen alleen een kwestie van meer tijd, meer aandacht en vééééééél placebo-effect. Mee eens. Nou ja, het is niet alléén een kwestie van meer tijd, meer aandacht en placebo-effect. Maar het is vooral ook niet alléén een kwestie van een fantastische behandelmethode. In dat geval kon een machine het ook. Er zijn van die dagen dat ik me ook zo voel, en dat is vooral als ik een mooi, voor mij nieuw, systeem op mijn patiënten ga toepassen. Dan raak ik een beetje verblind en vergeet dat ik geen meridiaanstelsel behandel, maar een heus mens, inderdaad: een levend systeem.

En wat ik dan wel geloof?

Soms is het goed om te beseffen dat ik in mijn eerste jaren als acupuncturist een aantal 'wonderbaarlijke' genezingen heb mogen bevorderen, waarbij mijn puntselectie beslist niet optimaal was. Wat was dat dan? Placebo-effect is een rotwoord, daar kleeft de vertaling: 'stelt niks voor' aan. Betekenis-effect bevalt me beter (de term komt uit: "Meaning, medicine and the placebo-effect" door Daniel Moerman). Een mens kan betekenis ervaren, en sommige mensen putten betekenis uit het feit dat iemand hen belangrijk genoeg vindt om naar hun verhaal te luisteren. Anderen putten betekenis uit een beeld als 'doorstroming van energie', of 'gevangen zitten in een pantser van spanning' en ervaren zo'n beeld als een uitnodiging om te gaan veranderen, zoals een boom het warmer worden na de winter als uitnodiging ervaart om uit te lopen. En wie weet is een goede acupuncturist wel iemand die mensen kan helpen bij het 're-framen' van hun kijk op verleden, heden en toekomst. Kijk, dát geloof ik nou weer wel.

Koos van Kooten
februari 2006