Ontmoeting als wezenlijk aspect van acupunctuurbehandeling

In een serie van vier artikelen belicht ik een aspect van acupunctuurbehandeling dat doorgaans maar weinig aandacht krijgt: de ontmoeting. Als de ontmoeting al aandacht krijgt dan is het meestal in de vorm van zogeheten gespreksvaardigheden. Deze staan dan ten dienste van het diagnostisch proces en eventueel ten dienste van het overtuigen van de patiënt van wat er goed voor hem of haar is. Ik wil kijken op welke manieren de ontmoeting daar bovenuit een bijdrage levert. Het zal blijken dat deze bijdrage zowel kwantitatief als kwalitatief van wezenlijk belang is. In dit eerste artikel bekijk ik een aantal redenen die het aannemelijk maken dat de ontmoeting van wezenlijk belang is. In het tweede tot en met vierde artikel onderzoek ik vervolgens wat er allemaal bijdraagt aan een succesvolle ontmoeting en welke moeilijkheden je daarin tegen kunt komen en wellicht ook kunt overwinnen.

Een goede acupunctuurbehandeling

Wat maakt een acupunctuurbehandeling een goede acupunctuurbehandeling? Het meest voor de hand liggende antwoord is: een behandeling die op de juiste manier gebaseerd is op een juiste diagnose en op een logisch uit die diagnose voortvloeiend behandelplan. Onze leerboeken, onze opleidingen en onze nascholingen vertellen ons over het belang hiervan. En terecht. Zonder te weten waar je bent, zonder kaart en zonder kompas zal elke reis een dwaaltocht worden.

Het beheersen van het diagnostische proces en de vertaling daarvan in een correcte acupunctuurbehandeling zijn dus belangrijk. Het gevaar is nu dat je zo overtuigd raakt van het belang daarvan dat je blind raakt voor al die andere aspecten die een rol spelen bij een succesvolle acupunctuurbehandeling (of welke andere behandeling dan ook).

Het ‘placebo-effect’

In een eerder artikel ("Aandacht, het ongrijpbare ingrediënt") heb ik een overzicht gegeven van een groot aantal niet-specifieke invloeden op het effect van een behandeling. Doorgaans worden deze gerangschikt onder de term ‘placebo-effect’. Anders dan je misschien zou denken zijn de meeste daarvan niet verbonden met de persoon van de patiënt maar met de persoon van de behandelaar of met de interactie tussen behandelaar en patiënt. De belangrijkste twee: de overtuiging van de behandelaar en het enthousiasme van de behandelaar. Op drie: tijd, aandacht en ‘bed-side-manners’. Dan volgen de boodschap over de behandeling, duidelijkheid over diagnose en prognose, de vorm van de behandeling, informatieverstrekking en culturele factoren. Het is natuurlijk lastig om te bepalen welk percentage van een behandeleffect door welk aspect wordt veroorzaakt. Voorzichtige schattingen gaan er vanuit dat 60 tot 80 procent van het effect van een behandeling door de aspecifieke factoren worden bepaald. Die goede acupunctuurdiagnose en de juiste uitvoering van de bijbehorende behandeling maken dus 20 tot maximaal 40 procent van het effect uit. Dat alleen al is voor mij voldoende reden om ook aandacht te besteden aan de overige 60 tot 80 procent. Hoe zien die er uit? Hoe kan ik mijn bijdrage optimaliseren?

Vier kwadranten

Voor een zinvolle indeling van de volledige 100 procent roep ik nu even de hulp in van Ken Wilber, een Amerikaans filosoof. Alle fenomenen zijn volgens hem in te delen in ofwel enkelvoud ofwel meervoud en alle fenomenen zijn ofwel objectief ofwel subjectief. Door enkelvoud/meervoud en objectief/subjectief te combineren krijg je vier kwadranten: objectief enkelvoud, subjectief enkelvoud, objectief meervoud en subjectief meervoud. (zie tabel)

• Voorbeelden van objectief enkelvoud zijn: anatomie, fysiologie, farmacologie en waarschijnlijk ook de meer subtiele vormen van energie zoals in het meridiaansysteem en chakra’s te vinden zijn. Objectief enkelvoud kun je ook ‘HET’ noemen. Het is het gebied van wat we meestal als ‘wetenschap’ beschouwen – ook al zullen velen de meer subtiele uitingsvormen van energie ten onrechte niet als ‘objectief’ beschouwen.
• Voorbeelden van subjectief enkelvoud zijn: ervaringen (van heel fysiek via emotioneel tot heel subtiel of zelfs causaal of non-duaal). Subjectief enkelvoud kun je ook ‘IK’ noemen. Dit is het gebied waar zich innerlijke ontwikkeling (zowel psychologisch als ‘spiritueel’) afspeelt.
• Voorbeelden van objectief meervoud zijn: systemen, van eenvoudig tot complex (ecologisch, sociaal-maatschappelijk, economisch). Objectief meervoud kun je ook ‘HET-ten / HET (meervoud)’ noemen. Het is het gebied van de systeemtheorie, waarin ‘alles met alles verbonden is’ en ook de mens onderdeel is van het grotere objectieve geheel is.
• Voorbeelden van subjectief meervoud zijn: culturele overtuigingen (een groot ‘wij’) en datgene wat er in een ontmoeting tussen verschillende individuen bestaat of ontstaat als gemeenschappelijke waarheid (een klein ‘wij’). Subjectief meervoud kun je dus ‘WIJ’ noemen. Postmoderne filosofen benadrukken het subjectieve karakter van ‘waarheid’: mijn waarheid is niet jouw waarheid, jouw waarheid is niet dé waarheid, waarheid is niet waardevrij.

Reductie van de werkelijkheid

Het is niet moeilijk te zien dat het idee dat een goede acupunctuurbehandeling bestaat uit een goede diagnose, behandelplan en behandeling zich uitsluitend bezighoudt met het ‘HET’-niveau, oftewel het objectief enkelvoud. Daarmee is het een reductie van de werkelijkheid. Dit is misschien niet zo leuk om te horen, want wij beschouwen acupunctuur doorgaans als ‘holistisch’, alomvattend. Onze diagnose zou dan een objectieve weergave vormen van dè werkelijkheid waarin alles betrokken is. Deze opvatting is niet vol te houden. Als er nog drie andere kwadranten bestaan is een goede acupunctuurdiagnose niet ineens waardeloos, hij is alleen niet zo absoluut en alomvattend als we zouden denken vanuit onze gebruikelijke manier van kijken.

Niet in het luchtledige

Je zou kunnen tegenwerpen dat een goede acupunctuurbehandeling, via een goede acupunctuurdiagnose en een acupunctuurbehandelingsplan gewoon altijd werkt. Ik betwijfel of dit zo is. Een acupuncturist en zijn patiënt bevinden zich namelijk niet op een luchtledige, betekenisloze en tijdloze, uitsluitend objectieve plek.

Ze bevinden zich (in het geval van mij en mijn patiënt) in het tweede decennium van de eenentwintigste eeuw, in Nederland, meer specifiek in een middelgrote stad met een grote populatie van studenten en afgestudeerden, waar de woon- en milieuomstandigheden voor de meeste mensen gunstig zijn, de meeste mensen een redelijk inkomen hebben, verzekerd zijn voor ziektekosten. Tot nu toe allemaal ‘objectief meervoud’.

Ook hangen hier weinig mensen fundamentalistisch een geloof aan, hebben vrouwen een redelijk gelijkwaardige positie ten opzichte van mannen, worden allerlei niet-traditionele relatie- en gezinsvormen op zijn minst getolereerd en is het bijvoorbeeld steeds meer geaccepteerd om yoga, mindfulness of meditatie als ‘normaal’ te beschouwen (dit is subjectief meervoud, cultuur).

De patiënt die bij mij komt heeft mijn praktijk meestal uitgezocht omdat iemand die hij (of zij) kent goede ervaringen heeft met acupunctuur, en heeft hij al het één en ander gelezen over mijn manier van werken. Iets daarin sprak hem of haar aan, omdat het resoneert met hoe hij zijn eigen leven ervaart (subjectief enkelvoud).

Tijdens contact via mail of telefoon, en daarna bij een intakegesprek hebben wij gesmeed aan een band. We hebben overeenstemming bereikt: wij geven acupunctuur een kans om bij te dragen aan de doelen die voor de patiënt belangrijk zijn. In de sessies die er in de weken na dat eerste contact plaatsvinden schaven we verder aan onze gezamenlijke werkelijkheid (subjectief meervoud). Er gaan dingen verschuiven in de beleving van de patiënt (diens subjectief enkelvoud). Misschien verandert ook mijn beleving van de patiënt of zelfs van mijzelf (mijn subjectief enkelvoud). Dat alles kan overigens ook gepaard gaan met veranderingen in de objectieve, fysieke werkelijkheid van de patiënt. Alle kwadranten hangen samen, maar ze zijn niet identiek.

Het ‘werkt’ beslist niet altijd

Je zou kunnen tegenwerpen dat dit allemaal niet uitmaakt. Echt niet? Een enkele keer raakt iemand met een streng christelijke achtergrond verzeild bij mij in de praktijk. Ik spreek die taal wel (ben wat dat betreft enigszins erfelijk belast), maar tot een overeenstemming en tot behandeling komt het nooit. Het water is te diep en het lukt niet om een brug te bouwen. Ook lukt het mij doorgaans niet om mensen te behandelen waarbij de partner eist om aanwezig te mogen zijn bij de behandeling (en de patiënt meegaat in die eis). Iemand die ziekte beschouwt als iets wat je overkomt en de behandelaar als iemand die je een behandeling toedient waarna ook de genezing je overkomt wordt bij mij in de praktijk maar zelden ‘beter’. Dit zijn maar enkele voorbeelden van een slechte combinatie behandelaar / patiënt. Als ik iemand anders zou zijn, in een andere setting van tijd, plaats en cultuur en mijn patiënt zou ook iemand anders zijn in die andere setting zou het misschien wel lukken tot overeenstemming te komen. En misschien zou in die setting de diagnose van die andere ‘ik’ bij die andere patiënt zelfs wel overeenstemmen met de diagnose van mijn ‘echte ik’ bij mijn ‘echte patiënt’. Wie zal het zeggen? Het is niet uitgesloten dat een acupunctuurdiagnose in allerlei situaties van toepassing is. Ik ontken het belang van deze diagnose niet! Hij is echter niet het enige dat van belang is, en niet het enige dat bijdraagt aan een succesvolle behandeling.

Aanwezigheid in ontmoeting

In de komende serie artikelen wil ik me vooral op het ‘WIJ’-kwadrant richten. Wat is het belang van de ontmoeting? Het zal blijken dat de kwaliteit van de interactie in dat kwadrant sterk bevorderd kan worden door als behandelaar ook het eigen ‘IK’-kwadrant te onderzoeken. De kwaliteit van de aanwezigheid van mij als behandelaar kan daarmee sterk toenemen. En wanneer de patiënt zelf in het ‘IK’-kwadrant een ontwikkeling doormaakt kan deze ontmoeting, inclusief acupunctuurbehandeling, een extra grote bijdrage aan de gezondheid van de patiënt leveren. Acupunctuur maakt onderdeel uit van die ontmoeting, maar is er uitdrukkelijk slechts één onderdeel van.

Ik zie dagelijks hoe mijn aanwezigheid en de interactie met mijn patiënten verschil maken. Ik ervaar consulten waarin mijn aanwezigheid en de interactie vrijwel moeiteloos een positieve bijdrage leveren aan genezing. Die consulten zijn gelukkig na twintig jaar werkervaring in de meerderheid. Er zijn ook consulten waarin mijn aanwezigheid en de interactie géén positieve bijdrage leveren of zelfs een negatief effect hebben. Die consulten zijn gelukkig zeldzaam. En er zijn consulten waar het er om spant. Drie categorieën interacties. Aan elk van deze categorieën zal ik een artikel wijden. Het volgende artikel zal zijn gewijd aan situaties waarin de interactie moeiteloos lijkt te gaan. Hoe kan dat? Zo vanzelfsprekend is dat immers niet!

Koos van Kooten

maart 2018