Geweld

Geweld heeft grote invloed op de gezondheid van mensen. Slechts een klein deel van het geweld wordt zichtbaar en als zodanig herkend. Er zijn 'Yang' en 'Yin' vormen van geweld. Beide vormen van geweld zijn er, elk op hun eigen manier, op gericht om de andere pool 'onschadelijk' te maken.

Wanneer Yin en Yang in evenwicht zijn, leven wij volgens de Dao (Tao, de Weg). Meestal zijn Yin en Yang niet in evenwicht. En hoe verder uit evenwicht, hoe éénzijdiger een bepaalde toestand, bepaald gedrag, bepaalde gebeurtenissen zijn. Dit zou je geweld kunnen noemen, geweld tegen de Dao, de heelheid van de werkelijkheid. Op de vorige pagina's kwamen onder meer mannelijkheid - vrouwelijkheid en innerlijk - uiterlijk als polariteiten naar voren. In zekere zin kun je stellen, dat mannelijkheid zonder vrouwelijkheid een vorm van geweld is, maar vrouwelijkheid zonder mannelijkheid ook, puur omdat er zonder de tegenpool geen heelheid is. Hetzelfde geldt voor uiterlijk zonder innerlijk, en zelfs voor innerlijk zonder uiterlijk. In die zin zijn wij omgeven door geweld tegen de Dao, de heelheid van de werkelijkheid.

Op deze pagina wil ik echter een iets nauwere definitie van geweld in Yin / Yang-perspectief geven. Ik zou geweld willen omschrijven als al dan niet bewust verheerlijken van de éne pool en het bestrijden van de andere pool. In die zin kun je zeggen dat er twee basisvormen van geweld zijn: geweld waarbij Yang wordt verheerlijkt en Yin wordt bestreden, of geweld waarbij Yin wordt verheerlijkt en Yang wordt ontkracht. Het eerste zou je Yang-geweld kunnen noemen, het tweede Yin-geweld.

Yang-geweld

Yang-geweld is datgene wat wij doorgaans onder geweld verstaan. Het soort geweld dat streeft naar macht. Dat kracht verheerlijkt. Dat mannelijkheid verheerlijkt. Dat streeft naar expansie, uitbreiding. Het soort geweld dat kwetsbaarheid ontkent, wat kwetsbaar is wil vernietigen, vrouwen verkracht. Saddam Hoessein was een schoolvoorbeeld, Hitler ook, Stalin. Maar ook president Bush hanteerde (wat ik noem) Yang-geweld. Het is het geweld dat zich uit in agressie: slaan, schelden, schieten, kapottrappen, verkrachten, veroveren. Het is het soort geweld, dat doorgaans met mannen wordt geassocieerd. Doorgaans is dit ook zichtbaar geweld. Jongens die iemand doodschoppen om een kleinigheid, bedrijven die de concurrent kapotconcurreren, technische vooruitgang die het einde van een natuurgebied betekent, zelfmoordaanslagen, martelen. In 'In de ban van de ring' wordt het Yang-geweld (niet alleen geweld, ook Kwaad) verbeeld door Sauron, de Donkere, naar alleenheerschappij strevende Heerser.
Het is het soort geweld waarvan we doorgaans schrikken als het te dicht bij komt. Wie was er niet geschokt door de aanslagen op het World Trade Center in 2001? Wie was er niet ontdaan van de moord op Pim Fortuyn of aanslag op Theo van Gogh? Wie walgt er niet van de misdaden van iemand als Marc Dutroux (die met zijn stiekemheid overigens weer veel Yin meebracht)?

In de ogen van mensen die Yang-geweld hanteren is Yin uit den boze: gevoelens zijn vaag, intuïtie is soft, spiritualiteit is zweverig, rust is achteruitgang, kwetsbaarheid is onmacht, en Yin is al met al (onbewust) ontzettend bedreigend. Zo bedreigend dat het vernietigd moet worden.

Yin-geweld

Yin-geweld wordt door ons doorgaans niet herkend. Veel mensen denken daarom dat alleen Yang-geweld geweld is. Maar dat is niet zo. Yin-geweld verheerlijkt zachtheid, vrouwelijkheid, gevoeligheid, gemeenschapszin, het streeft naar behoud van wat er is. Yin-geweld ontmoedigt zaken die je als Yang kunt beschouwen: kracht, initiatief, helderheid van geest, er op uit gaan, zelfstandigheid, opstandigheid. Het doet dat echter op een Yin-manier: door te ontkrachten (in plaats van verkrachten), door te betoveren (in plaats van te veroveren), door te vleien (in plaats van te bedreigen), door te misleiden (in plaats van te dwingen) of door zich terug te trekken, te verdwijnen. Het is het soort geweld wat in sprookjes vaak wordt weergegeven door een toverheks of een kwaadaardige koningin (de IJskoningin). In 'In de ban van de Ring' gebruikt Saruman, de tovenaar met de betoverende stem, veel Yin-geweld (overigens ook veel Yang-geweld). Kijk bijvoorbeeld hoe de koning van Rohan wordt ontkracht door mooipraterij.
In ons dagelijks leven komen we het ook tegen. je maakt afspraken op je werk, en hoe het komt weet je niet, maar ze worden nooit nagekomen, sterker nog, als je erop terugkomt wordt ontkend dat ze zijn gemaakt. Geruchten ondermijnen je positie, maar het is onduidelijk waar ze vandaan komen. Iemand toont zich zeer bezorgd over je: gaat het wel goed met je? En meteen voel je je een stuk beroerder, net op het moment dat je van plan was om iets aan de orde te stellen. Je wordt gevleid: jij kunt dat zo goed. En je weet niet hoe het komt, maar wat je zelf wilde verdwijnt uit beeld.
Veel mensen hebben in hun jeugd geen Yang- maar Yin-geweld meegemaakt. "Ik kan me niet herinneren dat ik veel geslagen werd, maar ..." is een uitspraak die nogal eens de inleiding is tot een beschrijving van Yin-geweld, met 'afwezige' ouders, stelselmatig ontkrachten of in twijfel trekken van wat iemand als kind zelf voelde of wilde. Vaak komen mensen echter niet eens op het idee dat er hier sprake was van geweld.

Zo herkenbaar als Yang-geweld is, zo onzichtbaar is namelijk Yin-geweld. Yin-geweld is net zo destructief als Yang-geweld, maar je hebt vaak op het moment dat het je overkomt niet het idee dat je iets slechts overkomt. Pas als je uitgezogen en ontkracht achterblijft blijkt wat er is gebeurd, en zelfs dan vaak nog niet. Zo zijn er bijvoorbeeld veel mensen die hun goeroe blijven ophemelen, ook al zijn zij berooid, leeg en zonder eigen wil achter gebleven of uitgestoten. 
Omdat het zo moeilijk te herkennen is zijn verhalen en films belangrijk om het te leren zien (als je dat wilt, en de meeste mensen willen het niet). Kinderboeken van Paul Biegel tonen het, vooral 'De Tuinen van Dorr', (waarin een stad door de vervloeking van een heks eeuwig tussen voorjaars- en herfstbegin heen en weer pendelt, zodat niets tot bloei kan komen) en 'De zwarte weduwe' (waarin een geheimzinnige vrouw mannen naar haar kasteel lokt en ze vervolgens uitzuigt). Een kinderfilm die het mooi laat zien is 'Kirikou en de Heks'. En boordevol Yin geweld zit ook de film "La pianiste" waarin een pianiste onder de plak zit bij haar moeder en zich afreageert op leerlingen en een man die een (sexuele) relatie met haar wil.

In de ogen van mensen die Yin-geweld hanteren is Yang uit den boze: kracht is 'geweld', duidelijkheid is 'gebrek aan invoelingsvermogen', strijd is 'verstoring van harmonie', 'IK' zeggen 'egoïsme', willen weten hoe het zit is 'gebrek aan vertrouwen'. Yang is al met al een bedreiging van de veiligheid van het bestaande, en dient dus ontkracht te worden, tot een slaafje gemaakt.

Is er een uitweg?

Wanneer er een uitweg zou moeten zijn (en dat lijkt me wel), dan loopt die niet via het ontkennen van geweld, oogkleppen opdoen. Die loopt ook niet via het roepen dat geweld slecht is. Die loopt ook niet via (uitsluitend) bestrijden van het geweld: de bevrijdingsstrijders van nu zijn de dictators van morgen. Die loopt ook niet via onderhandelen: als jij nu een beetje minder gewelddadig bent dan kunnen wij wel weer door één deur. Yang-geweld los je niet op door Yang af te wijzen. Yin-geweld los je niet op door Yin af te wijzen.

Het Yin / Yang-principe geeft volgens mij aan, wat nodig is. Zonder Yin geen Yang. Accepteren dat er kracht èn kwetsbaarheid zijn, helder nadenken èn intuïtie, groei van iets nieuws èn behoud van wat er al was, tastbare werkelijkheid èn onstoffelijke werkelijkheid. Vooral ook lijkt het me nodig, dat de dader van Yang-geweld zijn Yin-kant (met daarin zijn eigen slachtoffer-zijn en pijn) herkent, erkent, en er verantwoordelijkheid voor neemt. En dat de dader van Yin geweld haar eigen Yang-kant (met daarin haar eigen vernietigende woede (en de pijn daar weer onder) en haar eigen kracht) herkent, erkent en er verantwoordelijkheid voor neemt. En vervolgens, als dus de tegenpool er mag zijn, hoeft niet langer de perversie van Yang (het Yang-geweld) naar voren te komen, maar kunnen Yang-kwaliteiten naar voren komen: kracht, moed, initiatief, etc. En de perversie van Yin (het Yin-geweld) hoeft er niet langer te zijn, maar de Yin-kwaliteiten kunnen naar voren komen: zachtmoedigheid, intuïtie, liefde etc.
Dit is echter een proces dat veel moed vereist. Veel mensen brengen die moed helaas niet op. Omdat ze niet weten dat ze gewond zijn, omdat ze niet willen of omdat ze bang zijn om onder ogen te zien wat ze zelf aangericht hebben, en nog banger om onder ogen te zien hoe ze zelf gewond zijn geraakt.

Hoe het kan zijn als je dat wel doet, kun je zien aan Nelson Mandela. Iemand die meer dan 20 jaar in de gevangenis zit, eruit komt en in staat is de cirkel van geweld, wraak, verbittering te doorbreken kan dat volgens mij alleen wanneer hij een proces is doorgegaan zoals ik dat hierboven gepoogd heb te beschrijven. (Met dit voorbeeld wil ik niet zeggen, dat je alleen als je Nelson Mandela bent, een alternatief voor geweld kunt ontwikkelen.)
In 2009 was de serie 'Merlin' (een jeugdserie die ook voor volwassenen zeer de moeite waard is) op de Nederlandse televisie. Het verhaal is losjes gebaseerd op de Arthurlegende. De jonge tovenaar Merlin komt aan het hof van de vader van Arthur, Uther Pendragon. Deze heeft met veel moeite (en Yang-geweld) de tovenarij (het Yin-geweld) uitgebannen en denkt dat hem dat helemaal gelukt is... niet dus. Aflevering na aflevering komen er meer en minder zichtbare bedreigingen voor de jonge prins Arthur langs. Merlin is vaak de enige die een weg weet te vinden die niet gewelddadig is (maar vaak wel krachtig en invoelend). Fascinerend!

Verder lezen over geweld?

Bij het schrijven van deze pagina heb ik veel gehad aan de inzichten die ik (met name rond 'Yin-geweld') sinds 1999 mocht opdoen in lessen, supervisies en boeken van Joke de Vries. Zij werkt tegenwoordig bij het De Vries en Rijke, expertisecentrum voor menselijke waarden in professionaliteit en heeft zich ongeveer sinds 1990 intensief met het thema 'geweld' beziggehouden. Van haar hand is een boek verschenen over dit onderwerp. (Geweld - het fenomeen, het trauma en de verwerking, De Tijdstroom, Utrecht, ISBN: 90 5898 104 5, € 36,-). Zeer aangeraden.
Overigens gebruikt zij andere termen voor wat ik 'Yang-geweld' en 'Yin-geweld' noemt. Zij noemt deze vormen 'mannelijk' en 'vrouwelijk' geweld. Gezien de uitingsvormen en de voorbeelden die ook ik gebruik is denk ik duidelijk waarom zij deze termen heeft gekozen. Ik kies op deze webpagina vanuit mijn Chinese Geneeskunde-achtergrond voor 'Yin- en Yang-geweld', om geweld in 'Yin-Yang-perspectief' te kunnen plaatsen (maar denk zelf vaak meer in de termen die zij gebruikt, ik geef het toe).