Schaduw

Wie zich met bewustzijnsontwikkeling bezighoudt komt vroeg of laat het begrip 'schaduw' tegen. Het is een begrip dat (net als het Yin / Yang-principe) eenvoudig te begrijpen is, maar waarachter een wereld schuil gaat. Een definitie zou kunnen zijn: je schaduw bevat alles wat deel van je uitmaakt maar wat uit beeld is geraakt of nooit in beeld is geweest. De schaduw maakt daarmee deel uit van (maar is niet identiek aan) je Onbewuste of Onderbewuste, dat hangt een beetje af van de definitie die je daarvoor wilt gebruiken.

Waarom heet dit de Schaduw? Stel je voor dat je op een zonovergoten plein staat. Op het plein komen steegjes uit, er staan huizen met portieken en er is ook een zuilengalerij. In de steegjes, de portieken en in de zuilengalerij is er schaduw. En omdat je zelf in het licht staat kun je niet zien wat er in de schaduw gebeurt. Het zou kunnen dat er niets gebeurt, maar de kans is groot dat zich in de steegjes, de huizen en de zuilengalerij van alles afspeelt. Wat? Daar zul je pas achterkomen als de wezens die zich daar ophouden zelf het plein opkomen of wanneer je zelf in de schaduw een kijkje gaat nemen.

Wat heeft de Schaduw met Yin / Yang te maken?

Eén van de Yin / Yang-polariteiten is donker / licht. Hiermee wordt duidelijk dat de Schaduw in zijn geheel 'Yin is' ten opzichte van al datgene wat je wel kunt zien (wat daarmee 'Yang is'). Het is echter ook zo, dat de schaduw van iemand die 'Yin' van groter belang acht dan 'Yang' relatief veel 'Yang' zal bevatten, en omgekeerd. Waartoe dat kan leiden kun je bijvoorbeeld lezen op de pagina over geweld, maar ook op de pagina over mannelijk/vrouwelijk vind je hiervan voorbeelden.

Hoe ontstaat de schaduw

Voor het gemak beperk ik me op deze pagina tot de persoonlijke schaduw. Er bestaat absoluut zoiets als een collectieve (gemeenschappelijke) schaduw in families, sexes, organisaties, landen, volken en vermoedelijk zelfs de mensheid en de betekenis daarvan is vermoedelijk verstrekkend, maar daar waag ik me hier even niet aan.
Als je er van uitgaat dat je als een 'geheel' op de wereld komt (ik heb geen idee of dat zo is...) dan is het zo, dat je in de jaren na je geboorte heel veel aspecten van die heelheid in je schaduw stopt. Meestal is dat onbewust, soms ook bewust en daarna pas onbewust. Waarom? De eerste jaren lijken met name de verwachtingen van je ouders een behoorlijke invloed te hebben: mag je niet boos zijn? hups boosheid in de schaduw; mag je niet huilen? hups, verdriet en pijn in de schaduw; mag je niet lekker aan je lijf zitten? lekker aan je lijf zitten in de schaduw; mag je niet uitgelaten zijn? braafheid blijft, uitgelatenheid in de schaduw. Enzovoorts. Over het algemeen gaan bij jongens meer 'vrouwelijke' eigenschappen de schaduw in en bij meisjes meer 'mannelijke' eigenschappen, al zijn daarop forse uitzonderingen (jongens die opgroeien in een omgeving met veel 'Yin-' of 'vrouwelijk' geweld moeten heel veel 'mannelijke' eigenschappen en kwaliteiten in hun schaduw stoppen om acceptabel te blijven). Zo tegen de tijd dat je een jaar of zeven bent is al vrij duidelijk wat jijzelf en anderen als beschouwen als wat er bij jou hoort en wat er niet bij jou hoort. Je persoonlijkheid is al behoorlijk gevormd.
In de latere jaren worden je ouders minder belangrijk, maar de andere kinderen en pubers in je omgeving worden belangrijker. Wat hoor je wel te doen, te zeggen, te denken, te voelen, te vinden, en wat niet. En nog weer later zul je hetzelfde zien gebeuren tijdens studie, werk en zelfs in je relatie(s).
Is dit nou niet te vermijden? Nee, waarschijnlijk niet. Het lijkt niet te vermijden te zijn dat je grote stukken van je oorspronkelijke heelheid wegstopt. In ieder geval helpt het niet als je als ouders probeert alles te accepteren van je kind. Mogelijk helpt het als je je als ouder bewust wordt van je eigen schaduw. Niet om het vormen van een schaduw bij je kind te verhinderen, wel om je kind een voorbeeld te geven hoe het later zelf weer stukken uit zijn schaduw kan opdiepen. Maar dat is slechts een vermoeden.

Hoe herken je de schaduw?

De meeste mensen gaan niet vrijwillig in hun schaduw kijken. Dus lijkt het zo te zijn dat de schaduw het zo af en toe welletjes vindt om altijd maar in de schaduw te zitten en even naar buiten piept. Dan kan het zomaar gebeuren dat die altijd zo zachtaardige vader zijn kind een enorm pak rammel verkoopt (en zich daarover daarna enorm schuldig voelt), of dat die 'tough guy' ineens sentimenteel wordt na een glaasje of wat. Of dat die accepterende hulpverlener ineens heel veroordelend uit de hoek komt. Of dat allerlei mensen die altijd vonden dat 'alles moet kunnen' ineens op iemand gaan stemmen die 'zero tolerance' roept (een stuk collectieve schaduw). Of dat iemand die sexuele onthouding preekt kinderen gaat misbruiken. En dat wie zich altijd opoffert begint te klagen dat niemand ooit rekening met haar houdt. Op deze manier wordt de schaduw soms ineens even zichtbaar.

Er zijn ook andere manieren. Heel simpel gezegd kun je stellen dat je elke uitspraak die iemand over zichzelf doet gerust kunt omdraaien, en dan krijg je een beeld van de schaduw. Ik ben nooit boos? Ik ben razend! Ik bekijk altijd alles van de zonnige kant? Ik wanhoop aan het bestaan! Ik ben betrouwbaar? Ik belazer je zogauw je een andere kant opkijkt! Het kan me niets schelen? Ik weet niet waar ik het moet zoeken van ellende! Ik ben sterk? Ik ben kwetsbaar! Ik ben zwak? Ik bezit grote kracht!
Hiermee beweer ik niet dat de uitspraak die iemand over zichzelf doet op zich onjuist is. Het beeld wat iemand over zichzelf schetst is echter onvolledig.

Nog een goede manier om iets over je schaduw te weten te komen is om te kijken naar datgene wat je afkeer of bewondering inboezemt. Gruw je van leugenachtige politici? Er zit absoluut een gluiperige mooiprater in je verborgen! Bewonder je de zorgzaamheid van die andere moeder? Je hebt een zorgzame kant die je niet onder ogen ziet! Heb je de pest aan werkschuw tuig? Je zou je het liefst van de wieg tot het graf laten verzorgen! Bewonder je de zelfstandigheid van je collega? Je kunt veel meer op eigen benen staan dan je dacht!

Waarom moet ik dit in hemelsnaam weten?

Nu kun je je afvragen wat het nut of de zin van het leren kennen van je schaduw is. Het nut of de zin hiervan is vermoedelijk dat wat uit de schaduw komt weer vrij beschikbaar is. Wat zich af en toe als een duveltje uit een doosje openbaart of wat je alleen maar in een ander kunt herkennen en niet in jezelf, daarover kun je niet beschikken. Dus de kracht van de woede (van die zachtaardige vader) komt alleen heel af en toe vernietigend naar buiten, in plaats van altijd beschikbaar te zijn voor datgene wat hij wil bereiken in het leven. De peilloze diepte van de wanhoop (van die eeuwige optimist) geeft diepgang aan het bestaan die anders niet te bereiken zou zijn.
De betekenis hiervan gaat nog verder. Wat in de schaduw zit komt doorgaans in vervormde vorm naar buiten, dat wil zeggen: het is getransformeerd tot iets wat alleen nog in de verte verwijst naar de oorspronkelijke kwaliteit. Pas door de schaduw te gaan verkennen en vrij te maken kan de oorspronkelijke kwaliteit weer vrij beschikbaar komen.

Wie zich voor het eerst bewust wordt van het bestaan van zijn of haar schaduw en een kijkje gaat nemen achter de schermen komt daar doorgaans om te beginnen monsters tegen. Kijk naar The Lord of the Rings en je ziet hordes schaduwfiguren: trollen, orks, Gollem, ringgeesten. Allemaal geperverteerde wezens. 
Als je wat meer vertrouwd wordt met de schaduw zal blijken dat er niet alleen maar monsters huizen. Ook een elfenkoningin, een Aragorn, een Frodo, een Gandalf met hun ongeperverteerde kwaliteiten zijn waarschijnlijk te vinden in je schaduw, als je ze wilt leren kennen en bevrijden. In de Jungiaanse psychologie gaat men er vanuit dat bijvoorbeeld de hele Griekse godenwereld een weergave is van de verschillende facetten van de mens. Zowel de zuivere Pallas Athene als de onstuimige en wraakzuchtige Poseidon huizen in je.
Daarom kan het heel goed zijn om verhalen te lezen en films te kijken en daarbij te kijken welke figuren je aanspreken of juist niet. Daarmee spreek je een onbewust stuk in jezelf aan. Toen mijn zoon zes jaar oud was (dit is nog veel te jong om bewust schaduwfiguren bij zichzelf te gaan ontdekken) wilde hij perse die film met die enge wezens zien waarvan hij de foto's in de krant had gezien. Inderdaad, The Lord of the Rings. Hij vond het eerst doodeng, maar wilde iedere keer weer een stuk video verder zien. Ik geloof dat hij onbewust goed weet wat er goed voor hem is en ik hoop dat hij door het kijken van films (al ontgaat hem veel) zijn eigen kwaliteiten beter kan ontwikkelen.

Het is mogelijk om als het ware in gesprek te gaan met je schaduwfiguren, ze daarmee beter te leren kennen, er achter te komen waarom ze schaduwfiguren zijn geworden, en hun kwaliteiten te integreren in je eigen bestaan. Vermoedelijk draag je daardoor bij aan een grotere heelheid van je eigen bestaan, en mogelijk zelfs aan het bestaan van de mensheid en het heelal. Daar gaat Yin / Yang uiteindelijk ook over.