Vijf Fasen - Vijf Bewegingen - Vijf Elementen

Het Yin / Yang-principe is het meest fundamentele principe van de Chinese Geneeswijzen. Het heeft echter zijn beperkingen. Het is zó universeel, dat het nauwelijks iets zegt over de concrete werkelijkheid. De werkelijkheid van hier tussen hemel en aarde. De werkelijkheid van ontkiemen, groei, bloei, zaaddragen, afsterven, rusten en dat steeds opnieuw. De werkelijkheid van emoties en kwaliteiten. De werkelijkheid van levensfasen. De werkelijkheid van eten, verteren, poepen en plassen, ademhalen, vrijen.
In veel situaties is er daarom een ander model nodig. Een model dat gaat over hoe de dingen hier in de concrete werkelijkheid gaan. Het model van de 'Vijf Elementen', 'Vijf Fasen' of 'Vijf Bewegingen' voorziet hierin.

Van hout naar water via vuur, aarde en metaal

Er zijn Vijf Elementen. Omdat het woord 'Elementen' voor ons niet echt de associatie van beweeglijkheid oproept is 'Vijf Fasen' of 'Vijf Bewegingen' eigenlijk een betere term. Deze vijf fasen zijn:

• Hout: hout is de energie van het vroege voorjaar; de energie van een jong plantje dat net boven de grond komt, de energie van een boom die fris blad krijgt; het is ook de energie van een jong kind: een soort vanzelfsprekendheid van 'hier ben ik, wie maakt me wat'; het is ook de energie van de frustratie van een jong kind dat met grenzen geconfronteerd wordt; als de energie van 'hout' gestagneerd raakt gaat de vanzelfsprekendheid van beweging en groei verloren en komt er frustratie voor in de plaats. De emotie die met deze fase samenhangt is boosheid. Wanneer de energie van hout kan stromen (waarbij beperkingen geen probleem hoeven te zijn!) kan deze overgaan in:
• Vuur: vuur is de energie van het late voorjaar en vroege zomer; de energie van een plant die in bloei komt en iedereen mag het zien; het is ook de energie van een puber of adolescent (14 - 25 jaar): verliefdheden, idealen, 'all you need is love', interrailen, vrienden maken; het is dus ook de energie van het Hart. Deze energie raakt zelden gestagneerd, wel is het mogelijk dat hij niet gevoed wordt of onderdrukt wordt door andere energieën; het kan ook zijn dat je er moeite mee hebt deze fase te verlaten. De emotie die verbonden is met deze fase is vreugde. Wanneer de energie van vuur kan stromen kan deze overgaan in:
• Aarde: aarde is de energie van de nazomer; de energie van een plant die vrucht draagt, van rijpe korenaren; dit is de energie van de jong-volwassene (25 - 40 jaar, soms korter, soms langer) die zijn bestaan materieel op orde brengt: wonen, werken, relatie (hier zie je hoe belangrijk het is om deze fase te laten voeden door 'vuur': liefde, enthousiasme, idealen), kinderen krijgen; dit is ook de energie van de 'emotie' gezond verstand; als deze energie gestagneerd raakt wordt het piekeren; overmatige waardering voor deze energie leidt tot 'het moet gezellig zijn', hangen aan materiële zaken, de roep om veiligheid en geborgenheid; als de energie van aarde kan stromen kan deze overgaan in: 
• Metaal: metaal is de energie van de herfst; de energie van een plant die zijn sappen terugtrekt, zodat de bladeren vallen; het is dan ook de energie van inkeer in jezelf na de uitbundigheid van de zomer en de oogst; het is de energie die meestal na het 40e of 45e levensjaar belangrijk wordt (de 'midlife-crisis', de 'overgang'); in die tijd ga je meestal terugkijken op je leven, en wordt duidelijk wat er van je idealen terecht gekomen is, en zeker ook wat daarvan niet terecht gekomen is; de emotie die bij metaal hoort is verdriet of rouw; wanneer de energie van metaal kan stromen kan deze overgaan in:
• Water: water is de energie van de winter; de energie van een zaadkorrel die in de aarde rust: de informatie voor een hele plant zit erin, maar het zaadje is niet de plant (daarvoor moet het de cyclus opnieuw doorlopen); het is terugkeer naar de bron (water!), het is de energie van wie je in wezen bent en wie je kunt worden; het is de energie van de zinvolle (niet perse 'nuttige', dat hoort meer bij Aarde) oude dag; de wijsheid van de oude man of vrouw die het leven geleefd heeft en zich met zijn of haar eigen leven verzoend heeft; de emotie die hierbij hoort is angst of vrees, maar ook wilskracht ('vrees' meer in de zin van 'ontzag'); wanneer deze energie kan stromen kan er een nieuwe cyclus beginnen: Hout - Vuur - Aarde - Metaal - Water enz.

Voedende en controlerende cyclus

Geen enkele van de Vijf Fasen staat los van de andere. Net als het Yin - Yang model is het Vijf Fasenmodel een dynamisch model. Er zijn twee belangrijke cycli te onderscheiden die samen de soepele overgang van de ene in de andere fase 'regelen'. Dit zijn de 'voedende' cyclus en de 'controlerende' cyclus.

De 'voedende' cyclus heb ik hierboven al geschetst: Hout voedt Vuur voedt Aarde voedt Metaal voedt Water (voedt weer Hout enz.). De voedende cyclus wordt ook wel beschreven als: Moeder voedt Kind voedt Kleinkind enz.
Daarnaast is er de 'controlerende' cyclus. In de controlerende cyclus wordt steeds één fase overgeslagen, zodat er een soort vijfpuntige ster ontstaat. Zo krijg je: Hout controleert Aarde controleert Water controleert Vuur controleert Metaal controleert Hout (controleert Aarde enz.). Hiervan wordt ook wel gezegd: Grootmoeder controleert het kleinkind. Daaruit wordt meteen duidelijk dat het hier niet om strenge of boosaardige controle gaat. Het gaat er meer over of één van de Fasen niet te veel nadruk krijgt en daarmee het dynamisch evenwicht verstoort.

In deze cycli kan er van alles 'misgaan'. Op elk moment is vanzelfsprekend één van de fasen het meest prominent aanwezig. Dat is prima, wanneer de mogelijkheid blijft bestaan dat de andere fasen op hun beurt ook weer op de voorgrond komen. Soms is de energie van een bepaalde fase echter te sterk (dit is meestal: zit vast). Dat betekent meestal dat er klachten van 'teveel' in de betreffende fase gaan optreden. Vaak betekent het ook dat er ofwel klachten van 'teveel' in de volgende fase gaan optreden (de moeder overvoert het kind in de voedende cyclus) of dat er klachten in de dáárop volgende fase optreden (de grootmoeder controleert het kleinkind te veel in de controlerende cyclus). Van allebei een voorbeeld:

• slapeloosheid (niet elke slapeloosheid): wanneer de fase Hout gestagneerd is, dat wil zeggen: opgekropte boosheid, frustratie of innerlijk conflict waaraan je geen expressie geeft, kan er een ophoping van energie in deze fase ontstaan. Bij Hout neemt dat vaak de vorm aan van 'hitte' (zoals je vuur kunt maken door een stok snel rond te draaien in een blok hout: wrijving geeft hitte). Wanneer deze hitte haar weg vindt naar de volgende fase in de voedende cyclus, de Vuur-fase kan deze hitte het Hart gaan verstoren. Daardoor kan het Hart niet meer tot rust komen en zal de slaap onrustig worden.
• slechte spijsvertering, bijvoorbeeld bij het 'prikkelbare darm syndroom' (irritable bowel syndrome, IBS): wanneer de fase Hout gestagneerd is kan het zijn dat deze fase een dusdanige controle over de volgende fase in de controlerende cyclus, dat is de fase Aarde, gaat uitoefenen dat deze niet meer kan doen wat er nodig is. De fase Aarde is in het lichaam verantwoordelijk voor het omzetten van voedsel, adem en Essentie in bruikbare 'Qi', en is daarom verbonden met de spijsvertering. Er komt bijvoorbeeld een onregelmatige spijsvertering, buikkrampen en winderigheid.

Betekenis van de Vijf Fasen

Van elk model (en dus ook van de Vijf Fasen) is de vraag: wat kun je ermee? Het antwoord bij het model van de Vijf Fasen is: heel veel! In De Kraanvogel gebruiken we Vijf Elementen Acupunctuur. Daarbij is een belangrijk deel van de diagnose een Vijf Fasen diagnose. Zie hiervoor de pagina over Vijf Elementen Acupunctuur op de website van mijn praktijk. Een goede Vijf Elementen diagnose kan bijvoorbeeld inzicht geven in:

• de levensloop (deze link werkt momenteel niet): welke stappen zijn soepel verlopen, welke niet; welke stap is nu aan de orde; waar ligt 'unfinished business' in de zin van stukken waarmee je je nog eens moet bezighouden?
• voorkeursemoties? wat zijn emoties waarmee je niet vertrouwd bent? welke zijn er wel maar wil je liever niet toelaten?
• inzicht in ontstaan van klachten: welke fase is relatief zwak, welke relatief sterk, welke 'onderdrukt' andere fasen, welke voedt andere fasen onvoldoende? dit kan helpen bij de keus van acupunctuurpunten

Daarnaast zijn er veel andere manieren om met de Vijf Elementen bezig te zijn. Denk bijvoorbeeld aan "Voeding volgens de Vijf Elementen" (deze link werkt momenteel niet), Qi Gong volgens de Vijf Elementen. Aangezien de Vijf Elementen zich in 'alles' manifesteren kun je in principe 'alles' classificeren volgens de Vijf Elementen. Vaak wordt dat nogal een mentale aangelegenheid, waarbij je je kunt afvragen hoe zinnig het nog is...