www.benshen.nl

Acupunctuur en menselijke ervaring


Het Hart, de Keizer

Het Hart is verbonden met de fase Vuur, één van de Vijf Fasen of Elementen. Het Hart wordt echter ook beschouwd als min of meer 'boven' de Organen staand, als de Keizer. Op deze pagina doe ik een poging om te verklaren waarom dit zo is.

Het Hart

Elk van de Organen van het Lichaam is verbonden met één van de Vijf Fasen. Het Hart is verbonden met de Fase Vuur. Na Vijf komt echter Zes. Zes is het aantal van de hoofdmeridianen (die ieder weer een deel op de arm en een deel op het been hebben). Hoe moet dit? Met de aan de Chinese Geneeswijzen eigen inventiviteit is de oplossing gevonden: van het Element Vuur wordt gezegd dat dit onder te verdelen valt in twee aspecten. Deze aspecten zijn het 'ministerieel Vuur' en het 'keizerlijk Vuur'. Het ministerieel Vuur is gewoon één van de Vijf Fasen, maar het keizerlijk Vuur staat als het ware boven de Fasen. Het vormt de Verbinding met het grotere Geheel, de Dao. Het zorgt er voor dat Mens-zijn niet iets is wat zinloos is en zonder richting. Het zorgt er ook voor dat er meer is dan emoties waar de mens aan overgeleverd is. Het maakt als het ware pas mogelijk dat de mens meer is dan een denkend of voelend dier. Genoeg reden om stil te staan bij dit Keizerlijk Vuur, bij dit aspect van het Hart dat het Hart méér maakt dan één van de (op zich heel nuttige en noodzakelijke) Organen.

Kwaliteiten van het Hart

Het Hart heeft kwaliteiten die te maken hebben met individualiteit, met eigenheid, met Liefde die meer is dan de ander willen bezitten. Hierover gaat de rest van deze pagina. Het is in zekere zin lastig om over het Hart te schrijven, aangezien het zich onttrekt aan definities: het hart is zus, het hart is zo. Juist omdat (dit aspect van) het Hart zo verbonden is met de Dao (... de Dao die beschreven kan worden is niet de Dao...) geldt voor het Hart ook dat het niet vastgelegd kan worden zonder het wezen ervan onrecht aan te doen. Door er echter niet over te spreken wordt aan het wezen van het Hart ook geen recht gedaan. Voorlopig houd ik het erop, dat het noodzakelijk en toegestaan is, over het Hart te spreken, zolang je maar niet denkt de wijsheid in pacht te hebben. Vandaar deze poging.

Het Hart wil weten

Eén van de belangrijkste eigenschappen van het Hart is, dat het wil weten. Het neemt geen genoegen met dingen die het voor waar móet aannemen, het neemt ook geen genoegen met overtuigingen als: de wereld zit zus of zo in elkaar, ik ben zus of zo en niet anders. Het Hart laat zich niet in slaap sussen. 
'Weten' betekent hierbij niet zozeer: kennis vergaren. 'Weten' gaat over dat wat wezenlijk en waar is. Het Hart weet ook datgene wat voor het verstand verborgen blijft. Ook 'intuïtie' is niet precies wat met 'weten' bedoeld wordt. Intuïtie is vaak sterk verbonden met overlevingsinstincten en met 'pluis of niet-pluis' ("kan ik deze paddestoel wel of niet eten?", "moet ik wel of niet met die vreemde meneer meegaan?"). Weten is gericht op weten, ongeacht de betekenis voor je eigen hachje. Je intuïtie kan je vertellen dat een kind mishandeld wordt. Je verstand kan daar van alles bij bedenken, je emoties kunnen met je op de loop gaan. Alleen je Hart wil daadwerkelijk weten dat dit individuele kind wordt mishandeld. En dat betekent dus dat je de werkelijkheid van het mishandelde kind en de dader en de mishandeling tot je laat doordringen, mèt de pijn die (jou!) dat doet.
Het Hart wil ook je eigen werkelijkheid kennen. Wat speelt zich in jou af? Je intuïtie kan je vertellen dat er van binnen een strijd woedt, je Hart wil ook weten waarover die strijd gaat.

Het Hart oordeelt niet

Voor het Hart is alles zoals het is. In zekere zin is voor het Hart alles goed, maar dan niet in de zin van 'goed-of-fout'. Het Hart verzet zich gewoon niet tegen de werkelijkheid, het zegt niet: "de wereld zou er anders uit moeten zien" of "jij zou er anders uit moeten zien". Dit wil niet zeggen dat het Hart niet zeer pijnlijk geraakt kan worden door die werkelijkheid. Juist door de hele werkelijkheid te accepteren wordt de werkelijkheid pas zichtbaar. Door te zeggen: "kinderen zouden niet mishandeld moeten worden" of "daders moeten streng gestraft worden" sluit je je af voor de werkelijkheid. Door te aanvaarden dat het echt waar is dat heel veel kinderen (en dit kind in het bijzonder) worden mishandeld krijg je pas contact met de werkelijkheid. Je Hart kan je vervolgens wèl ingeven wat er van jou in deze situatie wordt gevraagd! Dat is dan doorgaans iets heel anders dan je zonder de onvoorwaardelijke aanvaarding van het Hart zou hebben gedaan.

Niets is zo individueel als het Hart

Het Hart is het Orgaan waarin je eigen individualiteit het meest tot uitdrukking komt. En daarmee bedoel ik dan niet je persoonlijkheid (dat geheel van rollen, gewoontes, eigenschappen waarvan de meeste mensen zeggen: "dit ben ik" of "zo ben ik"). Hier begint het lastig te worden om uit te leggen. Iemand die leeft vanuit het Hart straalt vaak iets uit van innerlijke vrijheid, aanvaarding van zichzelf en wens om zijn eigen leven te leven. Zo iemand strijdt niet meer tegen de beperkingen, hij staat eenvoudig voor waar hij voor staat. De Yi Jing of I Tjing zegt: "zijn in plaats van doen, niets blijft ongedaan". Zo ongeveer. Dat wil niet zeggen dat iemand die leeft vanuit het Hart met zich laat sollen. Hij kiest echter niet voor zelfbehoud om het zelfbehoud.

Niets is zo universeel als het Hart

Met het Hart maak je contact met de Dao of het Grote Geheel. Daarmee heb je deel aan dat grotere geheel. Het Hart maakt het mogelijk, je persoonlijkheid te overstijgen (dat geheel van rollen, gewoontes, eigenschappen waarvan de meeste mensen zeggen: "dit ben ik" of "zo ben ik"). Zo krijgt je leven een plek binnen het grote geheel, je plaatst jezelf in de stroom van het Leven. Hoe is het mogelijk om in een snelstromende rivier te zwemmen? Niet door te vechten tegen de stroom, niet door je willoos mee te laten voeren, niet door alleen maar te accepteren dat de stroom sterk is. Alleen door overgave aan de stroom, dat wil zeggen contact maken en antwoorden, kan zwemmen meer worden dan het hoofd boven water houden. Dit is waar mystici zich mee bezig hielden en houden, maar het lijkt ook voor 'gewone' mensen belangrijk. 

Het Hart verbindt

Het Hart is in staat om verbinding te maken. De paradox is, dat niets zo individueel is als het Hart, en dat tegelijk niets zo universeel is als het Hart. De meeste mensen kennen wel de volgende ervaring: er is iemand overleden of er is een kindje geboren. En ineens kun je rond die gebeurtenis contact maken met anderen, ook als je elkaar doorgaans weinig te zeggen hebt of zelfs in onmin met elkaar leeft. Je ziet dat ook rond rampen of 'zinloos geweld'. En ook op gewijde plaatsen kan het gebeuren dat je verbinding ervaart, niet alleen met het grotere geheel, maar ook met andere mensen. "Ik keek om me heen en ik zag allemaal mensen zoals ik, ik zag ze echt, en ik zag hoe iedereen op zijn eigen manier leeft, en het leek of we dat van elkaar wisten". Zoiets. Mijn vermoeden is dat in een werkelijk wezenlijk contact het Hart onmisbaar is. Ik vermoed ook dat alleen in een dergelijke verbinding heling kan plaatsvinden.

 

En wat is het Hart niet?

Er wordt nogal veel beweerd over het Hart. Een aantal populaire misvattingen wil ik niet ongenoemd laten. Eén van de meest pijnlijke dingen vind ik wanneer iemand pretendeert vanuit het Hart contact te maken, en dat niet doet. Meestal herken je het wel als je je afvraagt of één van de volgende aspecten bij het contact betrokken zijn.

Het Hart is niet lief

Het Hart is Liefde. Maar Liefde is niet lief. Het komt niet veel voor, maar een liefdevol pak slaag bestaat. Een "Nee!" tegen een vraag om hulp kan vanuit liefde gegeven worden. De soefi-mysticus Rumi beschrijft een verhaal waarin de profeet Mohammed een man die zich helemaal volgevreten en bedronken heeft naar bed laat brengen en de deur achter hem op slot laat doen. Als de man moet kotsen, poepen en plassen kan hij dat alleen maar in zijn bed doen. De man schaamt zich vreselijk. Hij maakt zich 's ochtends (de deur is weer van het slot) uit de voeten, maar komt later terug om zijn verontschuldigingen aan te bieden. Hij ziet dan echter dat de profeet zelf zijn besmeurde lakens aan het uitwassen is. Dan komt hij tot inzicht en huilt bittere tranen.
Het is makkelijk om dit verhaal moralistisch te lezen, maar daar gaat dit verhaal dus niet om, want dan kon het eindigen met de schaamte en de verontschuldigingen. Het Hart is niet lief, maar het oordeelt ook niet, en het neemt verantwoordelijkheid voor zijn handelen.
'Lief' daarentegen betekent vaak: wij stellen elkaar geen moeilijke vragen, dat is voor de 'lieve' vrede beter. Dat daarmee ook alles bij het oude blijft is het onvermijdelijke resultaat. Voor wezenlijke verandering is soms confrontatie nodig.

Contact met het Hart is niet prettig

Prettig is een biertje op een zonnig terras (of een wandeling in de herfstwind, een vrijpartij of wat dan ook). Contact met het Hart is niet prettig. Het kan je vervullen, het kan je doen kronkelen van pijn, het kan je de betekenis van waar je mee bezig bent laten ervaren, het kan je bittere tranen van diep gevoelde spijt laten huilen, het kan heling mogelijk maken. Maar prettig? Die term is hier misplaatst. Dat wil niet zeggen dat je bij een biertje op een zonnig terras, een wandeling in de herfstwind of een vrijpartij niet in contact met het Hart kan zijn, gelukkig wel. Maar dan zal het woord prettig de lading niet meer dekken.
De Britse schrijfster Doris Lessing beschrijft in haar boek 'The Fifth Child' (Het vijfde kind) een gezin, waar de ouders (David en Harriet) zich hebben voorgenomen een warm en gastvrij huishouden te worden, liefst met een kind of acht. Tot en met het vierde kind gaat alles naar wens, al gaat niet alles van een leien dakje. Dan dient het vijfde kind zich aan. Al in de baarmoeder is het een onruststoker, en dat wordt nog veel erger als hij geboren is. Binnen de kortste keren is het huishouden niet meer warm en gastvrij, en David besluit om het kind in een veraf gelegen tehuis te stoppen. Harriet vindt het eerst wel rustig, maar gaat op een gegeven moment kijken in het tehuis. Wat ze daar ziet aan ellende en verwaarlozing raakt haar zo dat ze besluit om Ben, hun zoon, weer in huis te nemen, ongeacht wat haar man daarvan vindt. De consequenties zijn enorm: verwijdering tussen man en vrouw, ouders en kinderen. De meeste commentatoren beschrijven dit boek dan ook als: "gruwelijk om te zien hoe kwetsbaar een harmonieus gezinsleven is". Ik kan na lezing van dit boek niet anders zeggen dan: wat is er ontzettend veel moed voor nodig om een keuze vanuit je hart te maken, juist als je daarmee afscheid moet nemen van je grootste wensdroom. Het boek is vanaf het begin al niet prettig om te lezen, en dat wordt het ook niet na Harriets besluit om Ben weer in huis te nemen. Maar Harriet lijkt wel de enige te zijn die de werkelijkheid onder ogen durft te zien en verantwoordelijkheid neemt voor haar keuzes. David blijft tot het eind volhouden: als Ben maar niet geboren was, had het zo kunnen zijn als wij het hadden bedacht. Dát is een schijnwereld, Harriet lijkt gekozen te hebben voor de echte wereld, hoe pijnlijk ook.

Kanttekening: Dat ik nogal nadrukkelijk stel dat het Hart niet lief is en niet prettig betekent niet dat het Hart dus gemeen is en onprettig. Het onttrekt zich echter aan deze categorieën, en hoe het wèl is word pas duidelijk in de ervaring.

Contact gaan maken met het Hart

Wat is er nodig om contact te gaan maken met het Hart? 

Jonge kinderen, zo tot de leeftijd van een jaar of zeven hebben het contact met de Dao meestal nog niet verloren, later lijkt het (pijnlijk genoeg) noodzakelijk dat je het tijdelijk (soms decennia!) verliest. In de puberteit en adolescentie is het (als je geluk hebt) soms zo dat je in vriendschappen een min of meer vanzelfsprekend hartscontact ervaart. De meeste mensen hebben ook tijdens hun latere leven 'zomaar' momenten waarop ze contact hebben met hun Hart. Bijvoorbeeld tijdens een hevige verliefdheid, bij de geboorte van een kind, het sterven van iemand die je na staat. Of in het contact met een jong kind (als het tenminste niet zeurt...)
In al deze gevallen zou je kunnen zeggen dat het contact met je Hart je in zekere zin overkomt. 

Eens contact met het Hart is niet altijd contact met het Hart

Zeker wanneer het contact met het Hart je min of meer overkomt (zoals bij een begrafenis, geboorte of tijdens hevige verliefdheid) kan het zijn dat het ook zomaar weer weg is. Dus wordt het contact al snel weer alledaags. Pijnlijk kan dat zijn. Maar ja het is ook zo wat om altíjd contact te hebben met het Hart. Dat zou betekenen dat je ook het schreeuwen van je buurkinderen tot je door moet laten dringen (als ze geslagen worden). En ook je eigen strijd, om nog maar te zwijgen over die van je partner. Of de veeleisendheid van je partner, of je eigen schaduwkanten (zie hiervoor de pagina's over Yin/Yang). Daarvoor is moed nodig, en daarvoor moet je ook een keuze maken. Vanuit het Hart, en daarbij kan de herinnering aan de betekenisvolle ontmoeting of gebeurtenis je misschien helpen. Maar vanzelf gaat het meestal niet. Voor een duurzaam (en toch steeds opnieuw te bevechten) contact met het Hart lijkt het nodig, om steeds weer bewust te kiezen, vooral om te willen weten van je eigen pijn (en je eigen kracht). Dat is een weg die je vaak met horten en stoten en vallen en opstaan gaat. Een weg ook waar vrijwel niemand vrijwillig aan begint. Vaak is daar een lichamelijke klacht, traumatische ervaring of anderszins betekenisvolle gebeurtenis voor nodig, en meestal ook wel meer dan één.

 

Wat heeft dit nu met acupunctuur te maken?

Niets. Als je acupunctuur ziet als een goede (of slechte) manier om van allerlei klachten af te komen is alles op deze pagina overbodig.

Alles. Chinese geneeswijzen vormen volgens mij een heel geschikte invalshoek om mensen te begeleiden in mens-zijn en mens-worden. Daarin zijn verschillende niveau's te onderscheiden, bijvoorbeeld: klachtvermindering, patronen doorbreken, zelfgenezend vermogen vergroten. Het lijkt erop, dat bij veel mensen de patronen die ze ontwikkeld hebben (meestal onbewust, soms bewust) bedoeld zijn om niet of niet teveel contact te maken met het Hart. Je zou kunnen zeggen dat patronen vaak de functie hebben van overlevings-strategieën. Je houdt het leven hanteerbaar, maar de prijs is vrij hoog: geen contact met het Hart, en dus niet leven zoals je bedoeld bent. Voor het 'vergroten van het zelfgenezend vermogen' lijkt juist het contact met het Hart van wezenlijk belang. Dus misschien is dit wel de kern waar hulpverlener / acupuncturist (mens!) zijn om draait.

© Koos van Kooten, De Kraanvogel – Acupunctuur, 2003 – 2025